Tekst: Agata Miśkowiec
Według raportu z badań Instytutu Spraw Publicznych realizowanych w ramach projektu „To idzie starość – polityka społeczna wobec procesu starzenia się ludności w Polsce” 52% ankietowanych starszych osób nie miało poczucia bezpieczeństwa, co do przyszłości w dalszych latach. By poprawiać komfort życia najstarszym z nas powstał Program OK SENIOR. Gmina Przyjazna Seniorom
Dane statystyczne nie pozostawiają złudzeń: Polska jest obecnie najszybciej starzejącym się krajem Unii Europejskiej. Niestety – nie jest to zmiana, którą wszyscy witają z otwartymi ramionami. Rodzi to pytanie, czy publiczne systemy wsparcia, zwłaszcza te samorządowe, będące najbliżej obywatela, są przygotowane na radzenie sobie z nowymi wyzwaniami?
Gdy dane statystyczne mają twarz sąsiada
Problem starzenia się populacji nabiera innego wymiaru, gdy patrzymy na niego nie przez pryzmat danych statystycznych, a bolączek starszych mieszkańców naszych miast, miasteczek i wsi. Problemy osób starszych dotyczą wielu wzajemnie powiązanych aspektów ich życia w lokalnej społeczności: od kłopotów zdrowotnych i ograniczonego dostępu do usług opiekuńczych, poprzez problemy ze swobodnym poruszaniem się, wykluczenie informatyczne czy energetyczne, aż po samotność i depresję. Dlatego działania pro-seniorskie – aby miały wymierny skutek – powinny koncentrować się na ekosystemie wzajemnie powiązanych obszarów.
Jednak walka z wieloma wyzwaniami jednocześnie, zwłaszcza przy ograniczonych zasobach budżetowych, może być syzyfową pracą. Z myślą o pomocy samorządom w skutecznej realizacji tych zadań powstał Program OK SENIOR. Gmina Przyjazna Seniorom (w skrócie Program Gmina OK Senior). W ramach Programu eksperci pomagają samorządom zaprojektować i wdrożyć działania podnoszące jakość usług społecznych w wielu obszarach jednocześnie, przeciwdziałać wykluczeniu społecznemu osób starszych, a także wspierać rewitalizację wybranych obszarów.
Praktyczne wsparcie dla samorządów
Program Gmina OK SENIOR to krajowy program wsparcia dla jednostek samorządu terytorialnego, a zwłaszcza gmin, które muszą stawić czoła wyzwaniom związanym ze starzeniem się społeczeństwa. Idea Programu wpisuje się w najważniejsze strategie polityki senioralnej Polski oraz krajów Unii Europejskiej. Ale co najważniejsze, Program ma wymiar całkowicie praktyczny i skupia się na wdrażaniu efektywnych rozwiązań, które poprawiają jakość usług społecznych dla seniorów.
Często powtarzane hasło „gmina przyjazna seniorom” zostało w ramach Programu wypełnione praktycznymi narzędziami, dobrymi praktykami i treściami dostosowanymi do specyfiki poszczególnych samorządów. W efekcie samorządy dostają pełne wsparcie do uruchomienia łańcucha różnorodnych działań, które przełożą się na powstanie najlepszego środowiska dla starzenia się.
Dodatkowo, gminy, które przystąpiły do Programu i rozpoczęły działania mające na celu poprawę infrastruktury i usług senioralnych, otrzymają Certyfikat Uczestnictwa w Programie „OK Senior” Gmina Przyjazna Seniorom. Pozwoli on wyróżnić samorządy aktywnie działające na rzecz poprawy funkcjonowania osób starszych.
Program zakłada długofalowe wsparcie i współpracę między gminami a ekspertami, jednak został pomyślany tak, żeby na pierwsze efekty nie trzeba czekać latami. Stąd podział Programu na trzy etapy. Pierwszy etap, którego realizacja trwa zwykle około trzech miesięcy, to diagnoza potrzeb i realizacja pierwszych działań pozwalających uzyskać dobre rezultaty (tzw. „quick wins”, czyli z angielskiego „szybkie wygrane”).
Plan na wagę złota, nie do szuflady
W dobie ograniczonych środków budżetowych i wielu zadań współzawodniczących o finansowanie, wnikliwie przemyślane i – nie bójmy się tego słowa – sprytne plany działania są niezwykle ważne. Dlatego na początku realizacji Programu zostaje przeprowadzona diagnoza lokalnych potrzeb (obecnie i w przyszłości) oraz analiza dostępnych zasobów. Na tej podstawie opracowany zostaje plan efektywnych kosztowo działań w obszarze senioralnym. To niezwykle ważny i wbrew pozorom trudny etap prac. Niewłaściwie przygotowane plany są prawdziwą zmorą każdej organizacji. W najlepszym wypadku stają się martwymi dokumentami odkładanym na półkę, a ich przygotowanie – stratą czasu. W najgorszym, prowadzą do podejmowania błędnych decyzji i realizacji nieefektywnych działań. Program Gmina OK Senior pozwala uniknąć tych zagrożeń.
Nie samym planem gmina żyje
Eksperci Programu pomagają lokalnym władzom zapewnić osobom starszym i ich opiekunom dostęp do informacji o inicjatywach lokalnych i do ogólnopolskiej prasy seniorskiej, wspierać rozwój lokalnej rady seniorów oraz innych organizacji seniorskich, zorganizować raz do roku Dzień Seniora oraz przystąpi do programu zniżek dla osób starszych. Organizowane są także szkolenia, których program jest dopasowany do lokalnych potrzeb, na przykład:
- szkolenie dla urzędników z zakresu obsługi i wsparcia klienta-seniora;
- szkolenia dla Rad Seniorów z zakresu współpracy z otoczeniem społecznym;
- pro-seniorskie szkolenia dla przedsiębiorców;
- szkolenie z zakresu pozyskiwania finansowania zewnętrznego na projekty związane z polityką senioralną.
Dalsze kroki – współpraca na dobre i na złe
Pierwszy etap Programu jest niezwykle intensywny, dzięki czemu rezultaty widać od razu. Ale tak naprawdę jest to dopiero początek realizowanych działań. W perspektywie średniookresowej (1-2 lata) eksperci Programu stale pomagają władzom lokalnym w realizacji strategii polityki senioralnej, zwłaszcza w zakresie monitoringu działań i ich okresowego dopasowania do zmieniających się potrzeb. Nacisk jest kładziony na stworzenie platformy do zintegrowania zarządzania rozproszonymi usługami senioralnymi oraz poprawienia przepływu informacji w gminie i między gminami (także w zakresie wymiany doświadczeń i dobrych praktyk między gminami uczestniczącymi w Programie).
W perspektywie długookresowej (3-5 lat) pomoc jest skoncentrowana na identyfikacji i wdrażaniu innowacji społecznych w miarę pojawiania się nowych trendów i potrzeb oraz zmiany uwarunkowań zewnętrznych.
Do tanga trzeba trojga
Wiele przykładów udanych projektów pokazuje, że najlepsze efekty w zakresie zwiększania jakości, efektywności i dostępności usług publicznych dla lokalnych społeczności można uzyskać przy bliskiej współpracy trzech sektorów: publicznego, prywatnego i tzw. trzeciego sektora, czyli organizacji pozarządowych. Tak jest i w tym przypadku.
Program jest realizowany przez podmioty, które na co dzień blisko współpracują z samorządami i pomagają im realizować działania pro-seniorskie. Inicjatorem Programu jest Krajowy Instytut Gospodarki Senioralnej (KIGS). „Idea Programu kiełkowała w naszych głowach przez dłuższy czas. Kiedy parę lat temu brałam udział w opracowaniu założeń dla Programu Specjalnej Strefy Demograficznej w województwie opolskim, udowodniliśmy, że wyzwania związane ze starzejącym się społeczeństwem mogą być katalizatorem zmian przynoszących rozwój ekonomiczny i społeczny JST – mówi Marzena Rudnicka, Prezes KIGS. – Misją Instytutu jest pokazanie innym samorządom, jak mogą poradzić sobie z problemem starzenia się, ale także jak przekuć go w swój sukces. W tym celu powstał Program Gmina OK Senior.”
Podobną filozofię wyznają dwaj współorganizatorzy Programu: Stowarzyszenie MANKO – Głos Seniora oraz Fundacja Zaczyn. Na co dzień współpracują zarówno z samymi seniorami, jak i samorządowcami, wspierając ich w diagnozowaniu i reagowaniu na potrzeby gwałtownie rosnącej liczby mieszkańców w wieku 60+. Partnerem merytorycznym Programu jest PCG Polska, firma, która od momentu powstania skupia się na współpracy z sektorem publicznym.
Gmina przyjazna seniorom to gmina przyjazna wszystkim mieszkańcom
Program Gmina OK Senior pozwala władzom samorządowym na osiągnięcie wielorakich korzyści społecznych i ekonomicznych. Wśród najważniejszych należy wymienić:
- Zadowolenie lokalnej społeczności
Program przynosi wymierne korzyści dla lokalnych seniorów oraz wszystkich mieszkańców (np. w postaci istotnej poprawy jakości i dostępności usług, lepszej obsługi w urzędach czy dostępu do zniżek dla posiadaczy kart seniora). Co oczywiste, trwałe zadowolenie lokalnej społeczności przekłada się na większy kredyt zaufania dla działań władz gminy, co pozwala realizować długookresowe i bardziej innowacyjne projekty.
- Optymalne i efektywne kosztowo usługi społeczne
Program pozwala zaprojektować działania w ramach polityki senioralnej, które są dopasowane do lokalnych potrzeb i zasobów. Dzięki temu zasoby budżetowe zostaną wydane w sposób efektywny na te działania, które są potrzebne i przyniosą wymierne rezultaty. Duży nacisk w ramach Programu jest także kładziony na bezkosztowe podnoszenie jakości usług społecznych, czyli jak robić więcej i sprytniej, niekoniecznie drożej.
- Budowanie wizerunku lidera w obszarze polityki i gospodarki senioralnej
Certyfikat uczestnictwa, który jest przyznawany uczestniczącym gminom, pozwoli wyróżnić się spośród innych samorządów i potwierdzić zaangażowanie władz lokalnych w kwestie senioralne. Konsekwentne budowanie pozytywnego wizerunku w tym obszarze będzie miało przełożenie na zainteresowanie inwestorów oferujących usługi dla seniorów.
- Szersze korzyści ekonomiczne
Stworzenie bazy dla rozwoju lokalnych usług senioralnych zaowocuje przyciągnięciem inwestorów, aktywizacją usług w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz poprawą lokalnego rynku pracy.
Zapraszamy wszystkie chętne gminy do współpracy!
*Agata Miśkowiec jest ekspertem w firmie PCG Polska oraz Dyrektorem Krajowego Instytutu Gospodarki Senioralnej
Gminy zainteresowane przystąpieniem do Programu zapraszamy do kontaktu:
Marzena Rudnicka: marzena.rudnicka@kigs.org.pl
Agata Miśkowiec: amiskowiec@pcgeu.com