Czy jako społeczeństwo możemy odpowiedzieć na potrzeby opiekuńcze bliskich? Jakie formy opieki rozważamy, które rozwiązania są niezbędne, by możliwe było wsparcie dla rosnącej z roku na rok liczby seniorów potrzebujących opieki? Omawiamy wyniki badania wykonanego na zlecenie emeis Polska przez ARC Rynek i Opinia wiosną 2024 roku.
Opublikowany w maju 2024 roku raport z badań ujawnia istotne zmiany w podejściu społeczeństwa do opieki długoterminowej. Dotyczy stosunku Polaków do różnych form opieki nad niesamodzielnymi, starszymi członkami rodziny. W badaniu wzięło udział 503 respondentów w wieku od 35 lat, posiadających rodziców w wieku 60+. 20% z nich musiało kiedyś zmierzyć się z decyzją dotyczącą wyboru opieki nad niesamodzielnym członkiem rodziny.
Kluczowe dane pokazują rosnącą akceptację dla ośrodków opieki instytucjonalnej oraz spadek preferencji dla opieki rodzinnej. Zmiany te wskazują na potrzebę dostosowania systemu opieki do rosnącego zapotrzebowania na jego usługi.
Zwraca na to uwagę m.in. Przemysław Wiśniewski, ekspert raportu, szef Senior_Hub i członek Rady ds. Polityki Senioralnej: – Zmiany demograficzne, społeczne, kulturowe czy na rynku pracy powodują, że nasze społeczeństwo coraz bardziej potrzebuje skutecznych rozwiązań w zakresie opieki nad niesamodzielnymi członkami rodzin czy wspólnot lokalnych. W ostatnich latach w sposób zauważalny rośnie świadomość, że obok organizowania wspierającej opieki domowej, niezbędne jest polepszenie dostępności opieki długoterminowej realizowanej przez wyspecjalizowane w tym instytucje.
Coraz większa preferencja wobec opieki instytucjonalnej
Badanie emeis zostało wykonane 10 lat po tym jak organizator przeprowadził pierwszą społeczną diagnozę w kwestii nastawienia do różnych form wsparcia i opieki wobec osób starszych. Porównanie wyników obu badań pozwala określić, co zmieniło się w nastawieniu Polaków do opieki długoterminowej na przestrzeni dziesięciu lat.
Wówczas to aż 52 proc. respondentów zadeklarowało, że w razie potrzeby opiekę nad bliską osobą starszą pozostającą w zależności powinna świadczyć przede wszystkim rodzina. Po dekadzie odsetek takich osób spadł do 37%. W 2014 roku jedynie 23 proc. uznawało, że opiekę nad zależną osobą starszą mogłaby pełnić wyspecjalizowana placówka. Dziś dopuszcza to lub preferuje 34% procent respondentów.
Źródło: https://pracodawcydlazdrowia.pl/wp-content/uploads/2024/05/Raport_badanie2024_emeisPolska.pdf
Oswajamy się z opieką instytucjonalną, choć wolimy by zależna osoba starsza funkcjonowała jak najdłużej w swoim środowisku domowym
Jedno się nie zmieniło. Wybieranym w pierwszej kolejności rozwiązaniem w zakresie opieki nad zależną osobą starszą było i jest zatrudnienie pielęgniarki lub opiekunki, która świadczyłaby usługi w domu wymagającej wsparcia osoby. W 2014 wskazało na tę opcję 48 proc. badanych, a w 2024 roku wciąż 44 proc. Jednak należy dodać, że liczba osób szukających specjalistycznego ośrodka opieki wzrosła. Więcej osób szuka profesjonalnej opieki pozadomowej dla seniora.
– Opinie na temat ośrodków opieki są zróżnicowane, co wynika z bardzo różnych doświadczeń. Istotną kwestią ograniczającą skłonność do skorzystania z domu opieki jest najczęściej brak wiedzy i niski poziom świadomości społecznej na temat poziomu rozwoju usług w tym zakresie” – komentuje dr n. ekon. Małgorzata Gałązka-Sobotka. Dodaje też, że – jej zdaniem – odmienność opinii wynika ze zbyt małej wiedzy i niewystarczającej świadomości społecznej na temat standardów usług w ośrodkach opieki.
Z kolei Beata Leszczyńska, Prezes Zarządu emeis Polska, członkini Rady ds. Polityki Senioralnej, przekonuje: – Wyniki niniejszego badania potwierdzają tę zmianę w podejściu społeczeństwa do domów opieki. Dzisiaj, rzadziej niż 10 lat temu, Polacy decydują się na opiekę sprawowaną przez rodzinę na rzecz zewnętrznego ośrodka.
Niemal 40 proc. osób uważa, że decyzja o wyborze ośrodka zależy od sytuacji danej rodziny. 6 proc. badanych potępia takie działania. Do 3 proc. (z 5 proc.) spadł odsetek respondentów, którzy deklarują, że nigdy nie zdecydowaliby się na taką formę opieki.
Prawie 70 proc. badanych uważa, że ośrodki opieki oferują seniorom odpowiednią opiekę, a także leczenie i rehabilitację. Co więcej, 60 proc. badanych uważa, że są one najlepszym wyborem dla niesamodzielnych osób, gdyż zapewniają profesjonalne wsparcie – to wyraźny wzrost z 48 proc. Respondenci zauważają, że w wielu przypadkach sami nie będą mogli, mimo chęci, zapewnić lepszego poziomu opieki i rehabilitacji. Niemal połowa respondentów wskazała, że miałaby wyrzuty sumienia, decydując się na powierzenie bliskiej osoby profesjonalnej placówce.
Wyzwania związane z opieką domową. Problemy psychiczne, społeczne i ekonomiczne
Opieka nad bliską osobą w domu, mimo wielu pozytywnych aspektów, wiąże się z szeregiem poważnych wyzwań. Współczesne badania ujawniają, że głównym negatywnym skutkiem takiego rozwiązania jest pogorszenie stanu psychicznego opiekunów domowych. W 2024 roku aż 67% respondentów wskazało na problem depresji i złego stanu psychicznego jako kluczowy skutek długotrwałej opieki w domu, co stanowi znaczący wzrost w porównaniu do 59% w 2014 roku. Taki wzrost odzwierciedla rosnącą świadomość problemów zdrowotnych związanych z opieką nad bliskimi i wskazuje na potrzebę lepszej podporności psychicznej dla opiekunów.
Kolejny istotny problem to fakt, że konieczność sprawowania opieki nad potrzebującym wpływa na sytuację zawodową opiekunów. 61% badanych obawia się, że ciągła opieka nad osobą bliską może prowadzić do zmniejszenia zarobków lub utraty pracy. Praca na pełen etat często staje się trudna do pogodzenia z wymaganiami opieki, co może prowadzić do poważnych konsekwencji finansowych. Oprócz tego, wielu opiekunów zmaga się z ograniczeniem kontaktów towarzyskich oraz izolacją społeczną, co dodatkowo pogłębia poczucie osamotnienia i przytłoczenia.
Wzrost izolacji społecznej i zmniejszenie kontaktów towarzyskich są poważnymi problemami, z którymi borykają się osoby opiekujące się bliskimi w domu. Badania pokazują, że czworo na dziesięciu respondentów wskazuje na rozpad rodziny jako jeden z negatywnych skutków długotrwałej opieki. Konflikty wewnętrzne, zmniejszone wsparcie emocjonalne i zmieniające się dynamiki rodzinne mogą prowadzić do napięć i trudności w relacjach rodzinnych.
Jak zauważa prof. dr hab. Piotr Błędowski ze Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, kluczowym czynnikiem decydującym o wyborze opieki instytucjonalnej jest porównanie korzyści i strat: – Wydaje się, że przy podejmowaniu decyzji o skorzystaniu z opieki w placówce, kluczową kwestią jest co osoba zależna może otrzymać w zamian za rezygnację z pobytu z najbliższymi w znanym sobie środowisku. Jeśli zakres i jakość opieki oraz zapewnienie mieszkańcowi faktycznego bezpieczeństwa równoważą straty związane z opuszczeniem dotychczasowego miejsca zamieszkania, to decyzję taką łatwiej podjąć. Podobnie w sytuacji, gdy opieka w domu stanowi zbyt duże obciążenie psychiczne – m.in. wypalenie, wycofanie z innych sfer życia i związane z tym konsekwencji.
Na podobne problemy uwagę zwraca także Dr Małgorzata Gałązka-Sobotka z Uczelni Łazarskiego: – Rośnie świadomość kosztów, jakie musi ponieść rodzina, która decyduje się na opiekę domową. Największym wyzwaniem jest kondycja psychiczna opiekunów osób niezdolnych do samodzielnego funkcjonowania – 67% badanych wskazało na wysokie ryzyko pogorszenia stanu psychicznego lub depresji (2014: 59%). Jako kolejne negatywne konsekwencje wskazywano: zmniejszenie zarobków lub utrata pracy wynikająca z konieczności ciągłej opieki nad bliskim (61%), ograniczenie kontaktów towarzyskich (53%), rozpad rodziny (25%). Ten ostatni był wskazywany znacznie częściej niż w 2014 r. (2014: 19%, 2024: 25%).
Oczekiwania wobec państwa w kontekście opieki nad osobami starszymi
W obliczu rosnącego zapotrzebowania na opiekę nad osobami starszymi, wiele osób oczekuje od państwa wsparcia, które mogłoby ułatwić rodzinom pełnienie roli opiekunów. W badaniach z 2024 roku, niemal jedna trzecia respondentów wyraziła potrzebę zwiększenia świadczeń dla opiekunów nieformalnych, choć ten odsetek nieznacznie spadł w porównaniu z 2014 rokiem. Z kolei coraz więcej osób (19% w 2024 roku, wzrost z 12% w 2014 roku) opowiada się za bezpłatną opieką w ośrodkach, co wskazuje na rosnącą potrzebę instytucjonalnego wsparcia.
Jednak mniejsza liczba badanych niż w 2014 roku oczekuje wprowadzenia przepisów umożliwiających pogodzenie pracy z opieką nad bliskim oraz przejrzystego systemu świadczeń socjalnych. Zauważalny wzrost zainteresowania dotyczy natomiast bezpłatnej pomocy psychologicznej dla opiekunów, co może być związane ze wzrostem świadomości o obciążeniach związanych z opieką domową.
Dr n. ekon. Małgorzata Gałązka-Sobotka zwraca uwagę, że „z punktu widzenia rozwiązań systemowych, bardzo ciekawe są opinie wskazujące na potrzebę zmiany form wsparcia.” Podkreśla również, że spadające oczekiwania co do zwiększenia świadczeń na rzecz rodzin oraz rosnące zainteresowanie bezpłatną opieką w ośrodkach mogą sugerować zmieniające się priorytety społeczne oraz rosnącą świadomość trudności związanych z łączeniem pracy z opieką nad bliskim.
Niezwykle dynamiczne zmiany mają ogromny wpływ na system emerytalny, rynek pracy i opiekę długoterminową. Jak szacuje Komisja Europejska, wydatki na opiekę nad osobami starszymi mogą w Polsce wzrosnąć o niemal o 300% – z 0,8% PKB w 2019 r. do 2,3% PKB w 2070 r.
Opieka dla samego siebie – co byśmy wybrali?
Badania pokazują, że jeśli chodzi o przyszłą opiekę wobec samych siebie, większość respondentów wolałaby, aby bliscy zapewnili im opiekunkę lub pielęgniarkę odwiedzającą dom (41%). Niemal jedna trzecia uważa, że najlepszą opcją byłby ośrodek opieki (30%). W porównaniu z 2014 rokiem, spadł odsetek osób preferujących dla siebie opiekę zapewnioną przez rodzinę – z 29% do 23%.
Dr hab. Jolanta Perek-Białas z Uniwersytetu Jagiellońskiego zauważa, że „mimo rosnącej roli technologii, empatia i postawa personelu w ośrodkach opieki pozostają kluczowe”. Podkreśla również, że większość osób wciąż wolałaby opiekę w domu, choć wymaga to uwzględnienia możliwości finansowych.
Podsumowanie
W ciągu 10 lat wskaźnik obciążenia emerytalnego wzrósł w naszym kraju o ponad 10 punktów procentowych, co stanowi najszybszy wzrost w Unii Europejskiej. Starzenie się społeczeństwa prowadzi do kurczenia się zasobów pracy i zwiększającej się liczby osób wymagających opieki. W związku z rosnącą mobilnością zawodową i coraz większym zaangażowaniem kobiet w rynek pracy, rodziny mają coraz mniej możliwości, by samodzielnie zapewniać opiekę seniorom. Dlatego konieczne jest stworzenie nowoczesnego i kompleksowego systemu opieki długoterminowej w Polsce.
*O badaniu
Badanie przeprowadzone przez ARC Rynek i Opinia na zlecenie emeis Polska w dniach 6–13 marca 2024 roku miało na celu poznanie opinii Polaków na temat ośrodków opieki długoterminowej. W badaniu uczestniczyło 503 osoby w wieku 35 lat i więcej, które mają rodziców w wieku 60+. Respondenci zostali wybrani celowo, aby uzyskać wgląd w opinie osób bezpośrednio związanych z problematyką opieki długoterminowej. Badanie, przeprowadzone metodą CAWI, uwzględniało różne grupy wiekowe i społeczno-ekonomiczne, z przewagą osób z wykształceniem wyższym oraz zbliżonymi wynikami w miastach i na wsiach.
Źródła