Tekst: Agnieszka Cieśla, Agnieszka Labus

W dniach 8-10 kwietnia 2016 r. na Politechnice Warszawskiej odbyły się pierwsze w Polsce międzypokoleniowe warsztaty planistyczne. Uczestnikami warsztatów byli studenci uczelni z całego kraju kierunków Gospodarka Przestrzenna, Architektura, Architektura Krajobrazu i Socjologia oraz osoby starsze. Warsztaty zostały zorganizowane przez Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, Koło Naukowe Gospodarki Przestrzennej Politechniki Warszawskiej oraz Fundację Zaczyn.

SONY DSC

SONY DSC

Liczne grono wybitnych ekspertów, reprezentujących różne ośrodki naukowe oraz organizacje dbało o wysoki poziom merytoryczny warsztatów. W Komisji Eksperckiej udział wzięli: dr inż. arch. Wojciech Bartoszczuk , dr Józef Dobija, dr inż. arch. Agnieszka Cieśla – Politechnika Warszawska, dr inż. arch. Iwona Benek, dr inż. arch. Anna Szewczenko, dr inż. arch. Agnieszka Labus – Politechnika Śląska, dr inż. Agnieszka Dudzińska-Jarmolińska (Uniwersytet Warszawski), dr inż. Kinga Kimic (Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego) oraz dr inż. Paulina Sikorska (Towarzystwo Urbanistów Polskich).

Hasło warsztatów brzmiało: „Seniorzy i studenci – razem możemy więcej” i podkreślało motywację do podjęcia inicjatywy, jaką było wspólne wypracowanie przez studentów oraz seniorów rozwiązań dla przestrzeni przyjaznej starzeniu się, w tym zaprojektowanie przestrzeni sprzyjającej aktywizacji i włączeniu społecznemu osób starszych. Przestrzeń polskich miast ignoruje bowiem potrzeby osób starszych, często niepełnosprawnych i samotnych, zaś planistom często brakuje kompetencji i wiedzy jak odpowiednio kształtować ją pod kątem ich potrzeb. Wzrost świadomości na temat starości wśród młodych urbanistów był istotnym celem tej inicjatywy.
W pierwszym dniu warsztatów miał miejsce wykład wprowadzający, wygłoszony przez dr inż. arch. Agnieszkę Cieśla oraz wykład na temat współprojektowania studentów i seniorów w ramach własnych doświadczeń zdobytych podczas udziału w „Design Studio” w ramach 3-letniego projektu badawczego „Mobility, Mood and Places[1]” w Wielkiej Brytanii na Uniwersytecie w Edynburgu, wygłoszony przez  dr inż. arch. Agnieszkę Labus. Następnie uczestnicy – 42 studentów oraz 15 seniorów – zostali podzieleni na 14 grup, w ramach których odbyli oni spacer badawczy po wyznaczonym terenie okolic stacji metra Racławicka. W trakcie spaceru uczestnicy notowali opinie na temat miejsca, oceniali możliwości poruszania się pieszo,  a także obserwowali jak konkretna przestrzeń wpływa na ich nastrój.

SONY DSC

SONY DSC


Drugiego dnia warsztatów uczestnicy w grupach starali się odpowiedzieć na pytania: co należy zmienić na analizowanym terenie, jak wpłynąć na zwiększenie pozytywnego nastroju w tym miejscu oraz jak zwiększyć aktywność seniorów na analizowanym terenie. Po południu studenci mieli czas na prace nad graficznym przedstawieniem projektu.
Ostatniego dnia warsztatów uczestnicy przedstawiali swoje koncepcje przed Komisją Ekspercką, która wyłoniła 3 najlepsze prace.
Prace zostały ocenione wedle kryteriów, które dotyczyły: spójności koncepcji; użycia różnorodnych metod i technik w ramach pracy nad projektem, ze szczególnym uwzględnieniem współprojektowania; oryginalności podejścia do rozwiązywania problemów przestrzennych, estetyki podania plansz oraz jakości prezentacji przed gronem jury oraz publiczności.
 
WNIOSKI I REFLEKSJE POWARSZTATOWE
Co-designing jako narzędzie pracy architekta
Nadrzędnym i najbardziej wartościowym elementem warsztatów było posłużenie się metodą współprojetowania (ang. co-designing). Metoda ta jest używana przez projektantów w celu umożliwienia ludziom ich współudziału i współdecydowania o środowisku ich życia. Uczestniczący w procesie projektowym użytkownicy mogą dzięki temu wpływać na rozwiązania przestrzenne w kontekście ich rzeczywistych problemów oraz zacierają się granice między „użytkownikiem” i „projektantem”. Jednym słowem metoda współprojektowania odrzuca prymat „ekspertów”. Ważnym elementem tej metody jest udział różnorodnych autorów i szeroki zakres praktyk/metod/technik, tj. rysunki mapowanie, notowanie, grupy dyskusyjne, krótkie wywiady z osobami starszymi, wywiady w terenie, fotografie, co daje szerokie spektrum spojrzenia na rozwiązania projektowe.
Współpraca na zasadach partnerstwa
Młodzi projektanci musieli zmierzyć się nie tylko z rozwiązaniem rzeczywistych problemów podczas warsztatów, ale także nawiązać dobra relację i współpracę z seniorem/seniorką, którzy byli równoważnymi projektantami w tych warsztatach. Cechy, którymi musieli się wykazać to: zachęcenie ludzi starszych do kreatywności i współudziału w procesie projektowym, ale w ich własny sposób, pomoc ale na zasadach partnerstwa, współpraca, dzielenie się, znalezienie kompromisów, itp.
Praca osób młodych i starszych nad jednym, wspólnym projektem pozwoliła  obalić stereotypowe schematy myślenia, zbudować wzajemną tolerancję oraz pokazać zalety wynikające z kontaktu z innym pokoleniem – przekazywanie pozytywnych wzorców i mądrości życiowych. Osoby starsze poczuły się  potrzebne oraz miały możliwość nawiązać kontakt z młodszym pokoleniem.
Grupy bardzo dobrze się zintegrowały. Część osób starszych utrzymuje do dziś kontakt ze studentami ze swojej grupy. Starsi uczestnicy podkreślali fakt, ze mogli nauczyć się czegoś nowego, zobaczyli jak wygląda praca planisty, imponowała im praca w programie graficznym. Mimo, że nie było to dla nich obowiązkowe większość z nich przyszła w niedzielę tj. trzeciego dnia warsztatów i wspólnie ze swoimi grupami prezentowała projekty.
Ocena i ewaluacja warsztatów
Warsztaty „Seniorzy i studenci – razem możemy więcej” były pierwszymi tego typu w Polsce i zakończyły się sukcesem. Na zachodzie tego typu inicjatywy odbywają się bardzo często, a przyszli urbaniści uczą się projektować przestrzeń słuchając użytkowników. Warto promować to podejście również w Polsce, ponieważ dzięki niemu studenci zdobywają lepsze umiejętności co w przyszłości będzie skutkować przestrzenią o wyższej jakości. Jednocześnie osoby starsze czują się potrzebne, a ich wiedza i doświadczenie są wykorzystywane.
Tego typu inicjatywy powinny być upowszechniane, także na poziomie władz samorządowych, dla których mogą być zachętą do organizowania i przeprowadzania takich warsztatów w ramach konsultacji. Element współprojektowania i włączania w proces inwestycyjny różnych użytkowników przestrzeni miejskiej wpływa na rozwiązywanie realnych problemów tej przestrzeni, większej odpowiedzialności za tą przestrzeń i transparentności procesu, co w konsekwencji może zaowocować  większym zadowoleniem tych, którzy z tej przestrzeni najczęściej korzystają.
SONY DSC
Dr inż. arch. Agnieszka Cieśla – architektka i urbanistka, adiunkt na Kierunku Gospodarka Przestrzenna Politechniki Warszawskiej, specjalistka w zakresie zagadnień związanych z starzeniem się społeczeństwa i jego konsekwencji w przestrzeni miejskiej (doktorat na Uniwersytecie Bauhaus w Weimarze),  wykładowca, działacz społeczny, inicjatorka i organizatorka pierwszego w Polsce Wzorcowego Mieszkania Seniora (www.mimowieku.pl), członek grupy doradczej przy Komisji Europejskiej do Programu Horyzont 2020, wyzwanie 1: zdrowie, zmiany demograficzne, dobrostan;
 
Dr inż. arch. Agnieszka Labus – architektka i urbanistka, adiunkt w Katedrze Urbanistyki i Planowania Przestrzennego na Wydziale Architektury Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Absolwentka największego rządowego programu wspierania innowacyjności w nauce TOP 500 Innovators. Staże na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley, Uniwersytecie Westminster w Londynie i Uniwersytecie Edynburskim. Inicjatorka Laboratorium Architektury 60+ (LAB 60+), pierwszego w Polsce laboratorium zajmującego się planowaniem i projektowaniem w kontekście potrzeb starzejącego się społeczeństwa (www.lab60plus.pl). W swoich badaniach zwraca uwagę na zróżnicowane potrzeby, aspiracje, przyzwyczajenia i wymagania wobec miasta ze względu na wiek, płeć, itp. Obecnie pracuje nad książką pt. „Miasto sprawiedliwe”. Laureatka wielu nagród naukowych, w tym Nagrody Naukowej „Polityki” w kategorii Nauki Humanistyczne. Więcej: www.agnieszkalabus.pl
[1] Strona internetowa projektu: https://sites.eca.ed.ac.uk/mmp/