Prezydent Wrocławia, Jacek Sutryk, podjął zdecydowane działania zmierzające do poszerzenia polityki senioralnej i wdrożenia jej w nowej, atrakcyjnej formie. Założone cele udało mu się osiągnąć już w trakcie pierwszych stu dni urzędowania. Wrocław może pochwalić się m.in. kreatywnym i pomysłowym Wrocławskim Centrum Senioralnym, które informuje, wspiera oraz włącza się w setki działań na rzecz osób starszych w różnych dziedzinach życia i współpracuje z organizacjami senioralnymi. Bardzo prężnie i dynamicznie działała w 2019 roku Rzeczniczka Seniora i Opiekuna, Ilona Zakowicz. Nadal brakuje jednak kompleksowej diagnozy problemów seniorów, która pozwoliłaby wyznaczyć cele tej polityki oraz określić środki ich realizacji.

Prezydent Wrocławia, Jacek Sutryk, podkreślał w kampanii wyborczej swoje przywiązanie do postulatów reprezentujących seniorów i zapowiadał rozszerzenie polityki miejskiej o ten obszar. Po objęciu funkcji prezydenta, zaplanował kilka ważnych inwestycji w zakresie polityki senioralnej i umieścił je na liście stu zadań do wykonania. Należą do nich powołanie Rzecznika Seniora i Opiekuna, poszerzenie Wrocławskiego Funduszu Senioralnego, wprowadzenie programu Taxi Senior 75+,  przygotowanie kompleksowego programu senioralnego. Wśród zaplanowanych działań, ale nieujętych we wspomnianych 100 zadaniach na 100 dni prezydentury, jest także program Senioralnego Funduszu Wyjazdowego.

Poza aktywizacją seniorów, Sutryk chce wzmacniać istniejącą infrastrukturę opiekuńczą i budować nową: „Z jednej strony chcemy wzmacniać i budować system, w którym aktywizujemy seniorów, z drugiej zaś rozwijać działalność opiekuńczą”– mówił prezydent. Wkrótce uruchomiono dwa dodatkowe domy opieki dziennej. Dodatkowo Sutryk zwiększył budżet na cele senioralne do 1,8 mln w ramach aktywizacji seniorów. Zapowiedział, że docelowo suma ta ma wynieść 4 mln złotych. Obecnie Wrocław wydaje na seniorów około 50 mln złotych rocznie.

Dotychczas, czyli przed objęciem przez Sutryka urzędu prezydenta, polityka senioralna obejmowała  program Taxi Senior+, Radiowy Klub Seniora, Szkołę Liderów Senioralnych i Kartę Seniora. W zaplanowanych na 2019 rok zadaniach wskazywał na kilka istotnych punktów i je zrealizował.

Seniorzy jako filar programowy, czyli jak przebiegła realizacja 7 punktów na 100 zapowiedzianych przez Sutryka

Jest kwestią dyskusyjną, czy filar kampanii Sutryka (jak sam głosił), czyli polityka senioralna, zmieszczona w 7 podpunktach na 100, zaplanowanych na 100 dni, to dużo czy mało. Z pewnością jednak Wrocław jest jednym z przodujących miast w Polsce, jeśli  chodzi o innowacyjne rozwiązania dotyczące polityki senioralnej.

  1. Przedstawię założenia programu senioralnego i nowoczesne narzędzia wsparcia dla seniorów.
  2. Uruchomię Nowy Wrocławski Fundusz Senioralny.
  3. Uruchomię program Senior Taxi.
  4. Zwiększę liczbę punktów wydawania Wrocławskiej Karty Seniora.
  5. Uruchomię Radiowy Klub Seniora.
  6. Uruchomię program Szkoły Liderów w środowiskach senioralnych.
  7. Powołam rzecznika spraw seniora i opiekuna.

Nie były to jednak działania wyłączne skierowane do seniorów, ponieważ polityka senioralna częściowo pokrywała się z polityką miejską w kilku innych obszarach. Ponadto w Radzie Miejskiej działa Komisja Senioralna, co – jak podkreśla Robert Pawliszko, szef Wrocławskiego Centrum Seniora – świadczy o wysokiej randze, jaką nadano tym problemom.  

 Oferta skierowana do wrocławskich seniorów wydaje się być imponująca. W odniesieniu do pierwszego postulatu podjęto działania zmierzające do stworzenia szerokiej diagnozy dotyczącej problemów seniorów, ale plany pokrzyżowała pandemia. Wrocławskie Centrum Seniora zaprosiło do współpracy socjolożki z Uniwersytetu Wrocławskiego, które przeprowadziły badanie ankietowe wśród pracowników oraz członków Klubów Seniora i Uniwersytetów Trzeciego Wieku. Ankiety wysłano także do wrocławskiego koła Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów. Poziom zwrotu we wszystkich tych instytucjach był na poziomie 35 proc. „Ze względu na rozmiary tego badania i natłok obowiązków bieżących związanych z koronawirusem i małe zasoby Wrocławskiego Centrum Seniora, nie sposób było zanalizować wyników tych badań, które nie ze względu na rozmiar, ale ze względu na węższy cel, nazwaliśmy <<małymi badaniami>>” – informuje Pawliszko. Drugie, szerzej zakrojone „duże badania” zaplanowano w odniesieniu do narzędzi wsparcia dla seniorów. Miały to być badania ankietowe o losowym doborze próby, oparte na analizie danych z wypełnionych ankiet. „Tych badań nie udało się zrealizować z powodu pandemii” – komentuje Pawliszko. Dodaje jednak, że z uwagi na transformację Centrum, która z konieczności nastąpiła w następstwie lockdownu, przeprowadzono „wewnętrzne” badania, które stały się możliwe dzięki zintensyfikowanej komunikacji telefonicznej z seniorem. Wsparcie i udzielanie informacji przez telefon stało się codzienną pracą i podstawowym motorem wsparcia dla seniorów – narzędzie to wykorzystano do przeprowadzenia rozeznania w ich potrzebach w dobie pandemii. Z jakimi problemami seniorzy się do nas zwracają? Wstępne wyniki tego badania wskazywały na to, że seniorzy nie chcą kontaktu z ekspertami, ale ze zwykłymi ludźmi. Najstarsi z nich – użytkownicy Szmaragdowej Wrocławskiej Karty Seniora – byli wdzięczni za zainteresowanie i dziękowali za telefony z Centrum, nawet jeśli 95 proc. z nich niczego nie potrzebowało. Sama potrzeba kontaktu i świadomość, że ktoś się o nich pyta, była równie ważna, co sama pomoc.

Punkt drugi – nowy Wrocławski Fundusz Senioralny – zrealizowano z powodu pandemii tylko połowicznie. Przed pandemią miasto wydawało na seniorów łącznie około 50 mln złotych. Budżet wzrósł początkowo do 1,8 mln złotych rocznie, a docelowo miał wzrosnąć do 4 mln złotych. Zapowiedziany wzrost wydatków miał dotyczyć jedynie Funduszu Senioralnego. Niestety, z powodu pandemii, środki na cele senioralne uległy zmniejszeniu.

Punkt trzeci – Program Senior Taxi – został wdrożony, a także poszerzony. Założenie programu było proste. Seniorzy potrzebują darmowego i szybkiego dojazdu do urzędów, szpitali i przychodni („Możesz jechać tylko do lekarza, urzędu i na cmentarz”), czyli do miejsc oddalonych od miejsca zamieszkania. Wydaniem kart seniora zajmuje się fundacja Żółty Parasol i Wrocławskie Centrum Seniora. Wdrożenie programu za pomocą wydawania złotej i srebrnej karty senioralnej (patrz niżej), umożliwiającej darmowy transport, służyło poszerzeniu darmowej sfery usług dla zaawansowanych wiekowo mieszkańców miasta i promocji partnerów biorących udział w akcji. Po pewnym czasie zdecydowano o poszerzeniu oferty o Kartę Szmaragdową i zwiększeniu liczby miejsc wydających karty (patrz: punkt czwarty). Z ułatwienia w transporcie mogą skorzystać wszyscy seniorzy, którzy skończyli 75 lat i odwiedzili Wrocławskie Centrum Rozwoju społecznego w celu założenia Złotej Karty Seniora. Aby zamówić kurs tam i z powrotem, taksówkarz musi jednak zostać powiadomiony co najmniej trzy dni przed planowanym kursem oraz musi znać godzinę powrotu. Senior może skorzystać z darmowej oferty dwa razy w miesiącu, tylko w granicach miasta, w godzinach od 7.00 do 19.

Punkt czwarty to zwiększenie liczby punktów wydawania karty seniora. Obecnie można wyrobić ją we Wrocławskim Centrum Seniora oraz w wybranej z dwunastu filii Miejskiej Biblioteki Publicznej.

Jako punkt piąty zaplanowano i zrealizowano uruchomienie Radiowego Klubu Seniora na antenie Radia Rodzina. W każdy poniedziałek między godziną 14.00 a 15.00 można posłuchać audycji, w czasie której zapraszani są eksperci, przedstawiciele świata nauki lub po prostu interesujący goście. Formuła zakłada tematyczny związek z problemami senioralnymi, ale się do niej nie ogranicza.

Punkt szósty zakładał stworzenie Szkoły Liderów dla środowisk senioralnych. Chodziło o umożliwienie kształcenia dla osób, które chcą działać na rzecz seniorów w lokalnych społecznościach: klubach seniora, Uniwersytetach Trzeciego Wieku, centrach aktywności lokalnej i innych. Liderzy mieliby działać w parach – osoby młodsze (w wieku 40-50 lat) ze starszymi (w wieku 65+). Młodsze osoby posiadają zdolności potrzebne przy wypełnianiu dokumentów oraz umożliwiające obsługę komputera i Internetu, a seniorzy 65+ lepsze kontakty i kompetencje interpersonalne w środowisku organizacji senioralnych.

Punkt siódmy – powołanie Rzecznika Spraw Seniora i Opiekuna – zrealizowano, mianując na to stanowisko Ilonę Zakowicz. Pełniła ona tę funkcję w 2019 roku, a następnie – zgodnie ze słowami Roberta Pawliszki – cele i zadania Rzecznika przejęło Wrocławskie Centrum Senioralne. Ilona Zakowicz jako rzeczniczka podejmowała cztery zasadnicze rodzaje zadań: 1. Informacyjne i promocyjne; 2. Edukacyjne, konsultacyjne i interwencyjne; 3. Działania w zakresie inicjowania, rozwijania i podtrzymywania kontaktów z podmiotami działającymi na rzecz osób starszych; 4. Inicjowania, wspierania, koordynowania i promowania projektów realizowanych na rzecz osób starszych.

Jeśli chodzi o działania interwencyjne, edukacyjne i pomoc, rzeczniczka prowadziła w 2019 roku 90 takich spraw zarówno telefonicznie, mejlowo, jak i twarzą w twarz. Liczba podjętych interwencji sięgała 300, a bezpośrednich konsultacji z seniorami ponad 100. Ilona Zakowicz spotykała się też z organizacjami senioralnymi (Uniwersytety Trzeciego Wieku, kluby seniora), a także studentami, grupami nieformalnymi, edukatorami i animatorami.

Osoby starsze i opiekunowie najczęściej prosili o wsparcie w zakresie:

  • Problemy prawne: dotyczące różnego rodzaju oszustw, nadużyć, np. nieuczciwych sprzedawców.
  • Trudne sytuacje rodzinne i opiekuńcze: m.in. przemoc domowa, samotność, brak opieki.
  • Problemy mieszkaniowe dotyczące np. dostępności – winda, zagrożenie eksmisją/ zajęcia komornicze, spory z wierzycielami).
  • Trudności finansowe i zdrowotne (prośby o dofinansowanie).

Ponadto Rzeczniczka zainicjowała i koordynowała wiele projektów. Do niektórych z nich należały:

Punkt Porad Senioralnych (bezpłatne i merytoryczne wsparcie w zakresie porad prawnych, porad z zakresu ustawy o pomocy społecznej, prawa konsumenckiego, obsługi komputera i smartfona, konsultacji psychologicznych). Brała też udział w konferencjach, seminariach i spotkaniach na temat przeciwdziałania upowszechnianiu stereotypów na temat starości.

Ilona Zakowicz brała udział także w wielu przedsięwzięciach upowszechniających wiedzę na temat starości oraz aktywnie współtworzyła tę wiedzę np. jako współautorka programu nauczania i podręcznika metodycznego dla edukatorów senioralnych w ramach projektu Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Rzeczniczka brała także udział w kampanii na rzecz seniorów „Nic przez telefon”, a także jako członkini zespołu współtworzyła Wrocławską Strategię Senioralną. 

Diagnoza miała być sztandarowym projektem Sutryka wytyczającym dalekosiężne cele polityki senioralnej, ale nie została w pełni zrealizowana. Zespół pod kierunkiem dr Jacka Pluty rozpoczął pracę nad diagnozą, ale wybuch pandemii ją zatrzymał. Udało zrealizować się jedynie część działań.

Działania podejmowane przez Wrocławskie Centrum Seniora to także powołanie Osiedlowych Trenerów Senioralnych,którzy prowadzili zajęcia sportowo-rekreacyjne, np. nordic walking, badminton, gimnastykę, fitness, krokiet itd. Dodatkowo, co istotne z punktu widzenia wzmacniania istniejących organizacji oddolnych, do działań WCS należy wsparcie dla Klubów Seniora oraz Przestrzeni Trzeciego Wieku.

Do działań aktywizacyjnych należą liczne projekty – jak turystyka, taniec i zajęcia typu warsztaty czy wykłady. Popularnością cieszą się Dni Seniora, Dni Gerontologii, a także projekt Miasto Pokoleń czy projekt Koperta Życia, która miała zapewnić bezpieczeństwo seniorom w sytuacji potencjalnego zasłabnięcia lub utraty przytomności. Koperta zawierała informacje o chorobach, uczuleniach i przyjmowanych przez seniora lekach, co ułatwiało bliskiej osobie szybką orientację w sytuacji zdrowotnej seniora. Z kolei Miasto pokoleń to międzygeneracyjny projekt edukacyjny skierowany do uczniów szkół, którego celem jest przygotowywanie do starości i rzetelna edukacja na temat tego, czym jest lub może być starość. Zajęcia prowadzone przez pasjonatów cieszyły się ogromnym zainteresowaniem dzieci i młodzieży. Rzecznik Praw Obywatelskich przyznał temu projektowi status „Dobrej praktyki”.

 Aby zapobiegać alienacji oraz izolacji seniorów, uruchomiono Laboratorium Zabawy i Zabawek, w ramach którego seniorzy opowiadają dzieciom o zabawach, które pamiętają ze swojego dzieciństwa, a także przynoszą różne przedmioty z lat swojej młodości. Program był realizowany pod okiem wybitnej specjalistki i ekspertki w temacie zabawy, ale po wybuchu pandemii przeniósł się do przestrzeni wirtualnej.

Funkcjonował także Senioralny Fundusz Wyjazdowy dzięki wsparciu senioralnych organizacji pozarządowych i Rad Osiedlowych. Umożliwiał on zorganizowanie i sfinansowanie wyjazdów i wycieczek krajowych lub zagranicznych o charakterze edukacyjnym. Warunkiem skorzystania z oferty było zebranie co najmniej 25 uczestniczek 60+. Łącznie do wydania na ten cel przeznaczono 150 tys. złotych, 5 tys. złotych na jedno osiedle.

Do stałego punktu budżetu senioralnego Wrocławia należy wspieranie istniejących i działających organizacji i instytucji – jak wymienione już kluby seniora, Uniwersytety Trzeciego Wieku oraz organizacje kombatanckie. Jest też kilka gazet kierowanych do seniorów: wrocławska Gazeta Senior, krakowski Głos Seniora. Warto wspomnieć także o programach telewizyjnych – jak dawny Telewizyjny Klub Seniora oraz aktualnie funkcjonujący Kalejdoskop Seniora.

 W Miejskiej Radzie Seniorów zasiadają przedstawiciele różnych organizacji reprezentujących odmienne punkty widzenia środowiska wrocławskich seniorów. Od wielu lat prężnie działa Wrocławskie Centrum Seniora, które wydaje Karty Seniora ze specjalną ofertą usługowo-rekreacyjną podzieloną na poszczególne grupy wiekowe seniorów.

Same Karty Senioralne są wydawane w kilkunastu punktach w mieście i umożliwiają bezpłatny wstęp na wydarzenia kulturalne, edukacyjne i międzypokoleniowe, zniżki na zajęcia sportowo-rekreacyjne, turnusy rehabilitacyjne, programy wycieczkowe oraz rajdy terenowe. Do bardzo szerokiej oferty zniżkowej należą także produkty partnerów biorących udział w akcji – zniżki na specjalne produkty w sklepach oraz na usługi prozdrowotne i konsultacje z lekarzami. Aby otrzymać kartę, wystarczy zgłosić się z dowodem osobistym do wyznaczonego punktu wydawania kart.

Karty Seniora

Karta Srebrna – dla osób 60+, uprawniająca do zniżek w ramach Wrocławskiej Karty Seniora.

 Karta Złota – dla osób 75+, uprawniająca do zniżek w ramach Wrocławskiej Karty Seniora oraz korzystania z programu Taxi Senior 75+.

 Karta Szmaragdowa – dla osób 90+, uprawniająca do zniżek w ramach Wrocławskiej Karty Seniora, korzystania z programu Taxi 75+ oraz zapewniająca pakiet dedykowanych usług świadczonych w domu seniora.

Prawdziwie oryginalnym i niezwykle bogatym systemem udogodnień można nazwać ofertę usług domowych, które oferuje Karta Szmaragdowa. Otrzymuje ją każdy senior, który ukończył 90 lat. Po kartę nie trzeba zgłaszać się osobiście, wystarczy wcześniej zadzwonić, aby poprosić o wolontariusza. Wśród usług jest m.in. strzyżenie i uczesanie z dojazdem do domu, pedicure i manicure (z dojazdem), badanie wzroku i słuchu wraz z dodatkowymi usługami (z dojazdem), bezpłatna usługa sprzątania, prania i prasowania, naprawa drobnych usterek w mieszkaniu, odwiedziny wolontariusza i rozmowa na temat książek, muzyki, wspólne oglądanie fotografii lub rozgrywki w gry planszowe w domu seniora.

Do największych sukcesów, o czym wielokrotnie pisano i mówiono w prasie lokalnej i programach radiowych, należy program Taxi Senior 75+ oraz Wrocławska Karta Seniora poszerzona o Kartę Szmaragdową dla seniorów w wieku powyżej 90. roku życia. Program Taxi Senior 75+ był przebojem już w ciągu pierwszych miesięcy od jego uruchomienia. Możliwość uczestnictwa w programie daje wyrobienie Złotej lub Szmaragdowej Karty Seniora.

Poza wymienionymi zapowiedziano i wdrożono wprowadzenie innych, dodatkowych usług. Między innymi system e-opieki (Tele-opieka i e-platforma) wraz z domową usługą skierowaną do osób z zespołami otępiennymi i psychogeriatrycznymi. Należy tutaj także wymienić wskazane wyżej wybudowane dwie nowe placówki opieki dziennej oraz modernizację istniejących. Rządzący prezydent zapowiada także rozszerzenie istniejących programów zgodnie z tendencjami, które zostaną wytyczone dzięki powstającej diagnozie.

Jak już wyżej wspomniano, diagnoza prowadzona przez zespół pod kierownictwem dr Jacka Pluty nie została w pełni wypracowana. Wrocławska polityka senioralna ze względu na ograniczenia narzucone przez warunki pandemiczne musi mierzyć się z koniecznością cięć oraz znaczącego ograniczenia oferty. Warto jednak zauważyć, że dotychczasowe działania zmierzają do zastąpienia niedostatecznie rozwiniętej polityki senioralnej Rafała Dutkiewicza bardziej całościową diagnozą i systemowym podejściem.

Trudno powiedzieć, na jakim etapie są prace diagnostyczne oraz czy zaradzono problemom i niedociągnięciom istniejącym w 2015 roku, co wskazywał raport Fundacji im. Brata Alberta. Już w jego ramach podkreślano rozmach i różnorodność proponowanych rozwiązań, ale niedostateczny stopień profesjonalnego ich wdrożenia. Kryzys pandemiczny postawił realizację zadań w zawieszeniu i nie pozwala wyczerpująco ocenić sytuacji. Z pewnością Wrocławskie Centrum Seniora staje się interesującym laboratorium polityki senioralnej w skali ogólnopolskiej, trudno jednak zmierzyć stopień zaspokojenia potrzeb seniorów w wymiarze systemowym.

Katalog Dobrych Praktyk

Wrocławska Karta Seniora Poszerzająca się oferta kart senioralnych stanowi jedno z flagowych osiągnięć Wrocławia w dziedzinie aktywizacji i zaspokajania potrzeb związanych z codziennością.
Punkt Porad Senioralnych Sprawdzony zarówno w czasie pandemii, jak i przed nią punkt, dzięki któremu seniorzy mogą zadzwonić i uzyskać porady, wskazówki dotyczące kwestii prawnych, socjalnych i zdrowotnych.
Laboratorium Zabawy i Zabawek Jeden z najciekawszych i bardzo oryginalnych programów, który umożliwia nie tylko dialog międzypokoleniowy, ale także utrwalenie w pamięci zbiorowej tej części osobistego życia i indywidualnych doświadczeń, które ulegają zapomnieniu. Pozwala także wykorzystać na nowo zabawki i stworzyć nowy kontekst dla zabawy.
Rzeczniczka Seniora i Opiekuna Funkcjonowanie rzeczniczki było jednym z ciekawszych pomysłów i rozwiązań, który pozwalał na realizację dodatkowych zadań i umożliwił uwolnienie pomysłowości i kreatywności, przy zachowaniu dobrego kontaktu z organizacjami senioralnymi. Z niewiadomych powodów rzeczniczkę odwołano, a jej funkcję przejęło Wrocławskie Centrum Seniora.
Miasto pokoleń Jest to projekt skierowany do szkół, w którym ważną rolę odgrywa dzielenie się doświadczeniami przez seniorów. Zainteresowanie programem oraz przyznanie Miastu pokoleń statusu dobrych praktyk przez Rzecznika Praw Obywatelskich świadczą o profesjonalizmie i wartości tego projektu.